Bilgisayar teknolojilerinin tarihi, aynı zamanda kendi kabuğunun dışına çıkıp başka alanlara da göz diken firmaların da tarihi sayılabilir. Apple da kendi güçlü olduğu alanların dışına çıkarak sunucu pazarında kendine yer bulabileceği inancıyla 80’li yıllardan, 2010’ların sonuna kadar sunucu sistemleri geliştirmişti. O ürünlerin hiçbiri günümüze kadar ulaşamadı. İsterseniz bu ürünler nelerdi ve döneminde hangi amaca hizmet ettiler, biraz bakalım.
A/UX
2001 senesinin Mart ayında piyasaya sürülen MacOS X‘in ilk sürümünün Apple’ın ilk UNIX tabanlı işletim sistemi olduğunu zannediyorsanız sizi biraz daha gerilere alalım. A/UX ismiyle 1988 senesinde UNIX tabanlı bir işletim sistemi piyasaya sürmüştü. Çoğunlukla eğitim müşterileri için konumlandırılan bu sistem, Macintosh II ile birlikte sunuluyordu. Sistem, UNIX v2.2 üzerine geliştirilmişti. Ama sadece komut satırı arayüzü bulunmuyordu. Grafik arayüz olarak MacOS 6 ve MacOS 7 arayüzü ile kullanılabiliyordu. Yani bildiğiniz Finder, Launcher falan vardı.
Apple’ın Motorola 68000 serisi işlemciler kullandığı dönemde 3 ana sürümü yayınlanan A/UX, 1995 senesinde (Yani PowerPC dönemini göremeden) sonlandırıldı.
Workgroup Server / Network Server
A/UX başlangıçta kendisine dedike edilmiş bir donanım ile gelmiyordu. Ama ilerleyen yıllarla birlikte Apple sunucu donanımları da piyasaya sürmeye başladı. Önceleri A/UX işletim sistemi, sonradan ise MacOS için. WorkGroup Server 80 ile başlayan (1993) bu dönem, PowerMac 9600‘ün sunucu versiyonu olan Workgroup Server 9650 ile sonlandı (1998). Sunucu donanımlarında, son kullanıcı bilgisayarlarına kıyasla daha hızlı Bus hızı, daha yüksek genişleme olanakları gibi farklılıklar bulunuyordu.
Bu dönemde işletim sistemi olarak IBM’in UNIX uyarlaması olan AIX bulunan Network Server isimli bir donanım da piyasaya sürdü. Network Server ile hedeflenen şey, Apple’ın kemik kullanıcı kitlesinin dışındaki pazarlara yelken açabilme umuduydu… “Apple niye böyle saçma bir donanım yaptı ki” diye düşünüyor olabilirsiniz. Ben de size diital fotoğraf makinesinden (QuickTake), lazer yazıcıya (LaserWriter) kadar yaptıkları birçok saçma ürünü saymaya başlarım. Cümlemi bitirdiğimde bir anda Network Server gibi bir ürün anlamlı bile gelmeye başlayabilir. 🙂
AppleShare IP
AppleShare IP tam olarak bir sunucu işletim sistemi olmasa da, dönemin Macintosh bilgisayarlarına yüklenerek, o cihazların bazı sunucu servislerini çalıştırabilmesine olanak sağlayan bir yazılımdı. Yani yıllar sonra Server.app‘in yapacağı işin ilk öncülü sayılırdı. Bir dosya sunucusu, DNS sunucusu, Mail sunucusu ve Print Server gibi bazı servisler içeriyordu.
MacOS X Server 1.0 (Rhapsody)
Klasik hikayeyi bilirsiniz. Steve Jobs, kendi kurduğu firmadan, kendi işe aldığı yönetim kurulu tarafından kovulmuş ve sonrasında NeXT Computer isminde yeni bir firma kurmuştu. NeXT, Steve Jobs’un mükemmeliyetçiliğini sonuna kadar yansıtabildiği bir bilgisayar firmasıydı. Ağırlıklı olarak üniversitelerin kullanacağı ve bilimsel araştırmalar için kullanılabilecek bilgisayarlar yaptı. NeXT, işletim sistemi olarak da UNIX‘e yatırım yaptı ve kendi işletim sistemi olan NextStep ve OpenStep işletim sistemlerini UNIX tabanlı olarak geliştirdi.
1997 senesinde Apple batmak üzereyken NeXT Computer‘ı satın aldı ve kısa bir süre sonra da Steve Jobs yeniden Apple’ın başına geçti. Genel olarak “Apple, NeXT’i sadece Steve Jobs için aldı” görüşü hakim olsa da aslında o dönemin NeXT işletim sistemlerinde ne var ne yoksa Apple saflarına geçmişti.
Apple NeXT‘ten aldıkları ile MacOS X‘i inşa etti desek pek yanlış olmaz sanırım. İlk MacOS X Server versiyonu, Mac OS X’in büyük patlama yapan Aqua arayüzüne sahip son kullanıcı versiyonundan 2 sene önce 1999’da piyasaya çıkmıştı. Sistemin o zamanki hali, NeXTSTEP‘in, klasik MacOS arayüzü ile harmanlanmış bir versiyonu gibiydi.
Microsoft’un Windows’u karşısında ciddi oranda geride kalan MacOS’u yeniden canlandırabilmek için Apple birkaç farklı deneme yapmış olsa da Copland kod adlı bu “Next Big Thing” MacOS sürümü hiçbir zaman piyasaya çıkmamıştı. Çünkü hazır değildi.
Apple büyük bir sıçrama yapacağı Mac OS X işletim sistemini, önce sunucu pazarı gibi görece küçük bir kullanıcı grubunda test ederek geliştirebilme şansını kullanmıştı. Ve beklenen o büyük sürüm 2001 senesinde MacOS X (Cheetah) ile geldi.
WebObjects
WebObjects, NeXT’in geliştirdiği, Apple-NeXT birleşmesi sonrasında Apple’ın sürdürdüğü ve daha sonra ise xCode içine dahil ettiğii bir Java tabanlı uygulama framework’üydü. Bu makalede yer alan diğer başlıklardan biraz farklı olarak farklı servisleri aynı anda sunma gibi bir işlevi bulunmasa da, bir uygulama sunucusu olarak kullanıldı.
Dinamik web siteleri, bugünkü e-Ticaret siteleri gibi birçok yapıyı tasarlamak için kullanıldı. Apple’ın kendisi de Online Store ve iTunes Store gibi mağazalarını WebObjects ile geliştirmiştir.
MacOS X Server
MacOS X Server‘ın ilk versiyonunun ardından yıllar içinde birçok versiyonu piyasaya sürüldü. Son versiyonu macOS 10.6 (Snow Leopard) sürümüne kadar ulaştı. Apple’ın son kullanıcı işletim sistemi güncellemeleri AppStore’dan ücretsiz dağıtılmaya başlamıştı. Ancak MacOS X Server o dönemde ücretli bir işletim sistemi olarak satılıyordu ($499).
Microsoft’un her bir kullanıcı için ayrı birer CAL lisansı sattığı dönemde, Apple’ın sunucu işletim sistemi sınırsız kullanıcı açabilme yeteneği ile birlikte geliyordu. Bu kullanıcıların veritabanı Apple’ın LDAP implementasyonu Open Directory‘de tutuluyordu.
MacOS X Server, Mail, Takvim, FTP, File Server, Web Server gibi hemen her sunucu ortamının sağlayabileceği servislerin yanında sadece Apple platformlarına özel servisleri de barındırıyordu. Profile Manager, Time Machine Server, Podcast Producer, XSan, Caching Server ve Netboot gibi…
MacOS X Server, bir sunucu donanımına kurulan bir yazılımdı ve herkesin bildiği gibi şirketlerde sunucular genellikle izole veri merkezlerinde konumlandırılır. Sunucuya veri merkezinin dışından bir kullanıcının da erişebilmesi ve servisleri konfigüre edebilmesi için herhangi bir Mac’e yüklenecek Server Admin Tools isimli bir araç seti de beraberinde geliyordu. Server Admin Tools‘u bilgisayarına yükleyen bir kullanıcı, Server Admin, Workgroup Manager gibi uygulamaları edinmiş oluyordu.
MacOS X Server‘ın stabil sürümleri ülkemizde ve dünyada bol miktarda kullanıldı. T2 çipi öncesi Mac’lerde imajlamanın mümkün olduğu dönemlerde Netboot ve NetInstall gibi servisler çok popülerdi.
Snow Leopard Server, MacOS X Server‘ın son sürümü oldu. Sonradan çeşitli güvenlik güncellemeleri aldı ancak onların da sonuncusu 2011 senesinde gelmişti.
xServe
2002 senesinde Apple o dönemlerde kendisinden pek beklenmeyen bir hareket yaptı. Ve rack mount bir sunucu donanımı olan xServe‘ü duyurdu. Farklı yıllar içinde xServe’ün G4, G5 ve Intel Xeon işlemcili versiyonları kullanıldı. Ülkemizde hala bazı kurumlarda Xeon işlemcili versiyonlarının kullanıldığına denk gelebilirsiniz. Satın alınan yıla göre dahili olarak MacOS X Server işletim sistemi ile birlikte geliyordu. Her model hot swap disk yuvaları ile birlikte geliyordu. Kapasite artırımı için Apple Drive Modules isimli modüllerden satın alınarak disk kapasitesinde güncellemeler yapmak mümkündü.
Daha yüksek disk kapasitesi gereksinimleri için XServe RAID isimli bir depolama ünitesi de ilerleyen yıllarda xServe ürün ailesine katıldı. xServe RAID, üzerinde 14 adet hot swap disk yuvası ile birlikte geliyordu. Maksimum kapasite olarak 10 TB’ın üzerinde bir disk alanı sunuyordu. Bugün bu rakamlar bize biraz komik geliyor tabi. Ama 2000’li yılların ortaları için ciddi bir depolama kapasitesi anlamına geliyordu bu. XServe RAID‘in disk yapısını yönetebilmek için Raid Admin isimli bir yazılım da birlikte geliyordu.
xServe 1U, xServe RAID ise 3U yüksekliğinde cihazlardı. O yıllardan sonra Apple sunucu kabinetlerine konulabilir donanım opsiyonunu ancak en son nesil Mac Pro‘larda sunmaya başladı. Ki bu da 2023 senesi sonrasında oldu. O arada geçen sürede veri merkezindeki kabinetlere bir adet Profile Manager sunucusu koyarak PoC yapmak isteyen firmalar, devasa sunucuların arasına bir tane Mac mini koymak durumunda kaldılar. Hatta bunun için Mac mini‘yi sunucu kabinetlerine koyabilecek ek aksesuarlar bile piyasaya çıktı.
Server App
Apple muhtemelen sunucu pazarında beklediği satış rakamlarına ulaşamadığı için sunucu sistemlerini sonlandırma kararı aldı. 2009-2010 yıllarında önce xServe gitti. Sonra MacOS X Server. Ama bununla beraber yukarıda MacOS X Server başlığı altında saydığım ‘Apple’a Özel’ sunucu servislerini kullanan birçok kurum da bulunuyordu. Bu kurumların sunucu servislerini herhangi bir Mac üzerinde sunmaya devam edebilmeleri için Apple bir ara çözüm geliştirdi ve ismi Server olan bir uygulamayı Mac AppStore’a koydu.
Server App de başlangıçta MacOS X Server gibi tam donanımlı sunucu servisleri sunuyordu. Bu bağlamda Mail, FTP, Web, File Server, DNS, DHCP gibi servislerin tamamını yapılandırabiliyordunuz. Bunların yanısıra Apple’a özgü servisleri de barındırıyordu. Profile Manager, Caching Server, Time Machine Server, Netboot/Netinstall gibi…
Server App, MacOS X Server işletim sistemine göre ciddi oranda ucuzdu ($49). Birçok kurum, çok sayıda kullanıcının aynı anda bağlanmasını gerektirmeyecek servisler için Mac mini hatta MacBook Pro‘lara Server App’i kurarak kullandılar. Özellikle Caching Server, Time Machine Server ve Profile Manager son günlerine kadar kullanıldılar.
Apple bu dönemde bazı kurumlar için işleri kolaylaştırabilmek adına Mac mini‘nin Server versiyonunu da piyasaya sürdü. Gerektiğinde çift SSD ile konfigüre edilebilen bu cihazlar uygun fiyatlı birer Workstation olarak çalıştılar.
Apple 2022 senesinde bir makale yayınlayarak Server App‘i de sonlandıracağını duyurdu. Aynı makalede her bir Server servisi için kullanılabilecek 3. parti çözümler adresleniyordu. Server App‘in sonlanması öncesinde bazı servislerini client işletim sisteminin içine taşıdı. macOS 10.13 (High Sierra)‘dan itibaren Time Machine, File Sharing ve Caching Server servislerini doğrudan macOS içinden kullanabiliyoruz.
Apple 2022’de sonlandırma kararını almış olsa da kurulu olan Server’larda Profile Manager servisinin push notification sertifikaları 14 Nisan 2025 tarihine kadar geçerli kaldı ve bu tarihe kadar kullanılabildiler.
Buraya kadar mıydı yani?
Hayır değil. Apple sunucu tabanlı ürünlerini sonlandırdıktan sonra konuyu tamamen farklı bir düzleme taşıdı.
Sunucu alanında hem yazılım, hem donanım olarak çok daha kabul görmüş markalar ve çok iyi ürünler bulunuyordu. Onlarla rekabet etmek fazlasıyla zaman ve emek ve para kaybına yol açacaktı.
Ama Apple, kurumsal pazarda önemli bir oyuncu olabilme yolunu kendine tamamen farklı bir kanal üzerinden açtı. 2007 senesinde piyasaya çıkan iPhone, bir anda çok büyük bir ilgiyle karşılaştı hepinizin malumu. Apple’ın asıl amacı iPhone’u birinci günden itibaren kurumsal pazarda konumlandırmak olmasa da çeşitli kurumlar çoklu adetlerde iPhone’ları satın almaya başladılar. Bunun üzerine Apple, iPhone’ları çoklu olarak konfigürasyon profilleri aracılığı ile yapılandırmak için iPhone Configuration Utility isimli bir yazılımı ücretsiz olarak dağıtmaya başladı. Hem macOS, hem de Windows için… mobileconfig belgeleri o andan itibaren hayatımıza girmiş oldu.
iPhone Configuration Utility‘nin arayüzü size tanıdık geldi mi? iPCU, bugünkü Apple Configurator‘un atası sayılır. Hemen arkasından APNS servisi ve nihayetinde iOS için MDM Protocol geldi.
Apple, işletim sistemlerini kendi geliştiren bir firma olarak sistemlerinde hangi alanın yönetilebileceğini ve hangi alanların yönetilemeyeceğinin kurallarını koydu. Bu kural kitabına biz bugün Apple Platform Deployment diyoruz. Bu kural kitabını baz alan 3. parti firmalar MDM ürünlerini geliştirdiler. Daha öncesinde Apple Remote Desktop yazılımının yaptığı formatta RDP ve ssh ile uzaktan script çalıştırma mantığında yönetim yapan firmaların tamamı, ürünlerini MDM Protocol’e göre yeniden şekillendirdiler.
Şimdilerde ise DDM (Declarative Device Management) ile MDM protokolünün yapısını değiştirmeye başladı.
One Last Thing…
Apple Business Manager‘ı bu yazıyı okuyan herkesin en azından bir kere duymuş olduğunu düşünüyorum. Peki Apple Business Essentials‘ı duymuş muydunuz? Apple bir MDM üreticisi olan Fleetsmith‘i 2020 senesinde satın aldı. Ve bir sene sonra Apple Business Essentials ismiyle beta kullanımına açtı. Apple Business Essentials şu anda sadece ABD’de bulunuyor. Apple Business Manager‘ın içinde yaşayan bir servis gibi çalışıyor. Şu anki haliyle büyük projelerde uçtan uca tüm ihtiyaçlar için kullanılabilecek bir servis değil. Daha çok küçük şirketler ve çalışma gruplarının cihazlarını yönetmek için konumlandırılmış bir ürün. Yani “Apple’ın MDM’i varmış, Jamf’i, Workspace One’ı yakalım, ona geçelim” denebilecek bir yapıda değil. Henüz.
Yorum bırakın